حکمت‌نامه ۲ – سه کُنش حقارت ساز

«أَزْرَى بِنَفْسِهِ مَنِ اسْتَشْعَرَ الطَّمَعَ، وَ رَضِيَ بِالذُّلِّ مَنْ كَشَفَ ضُرَّهُ، وَ هَانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ مَنْ أَمَّرَ عَلَيْهَا لِسَانَهُ»،

هر کس طمع داشته باشد، خود را کوچک کرده است. کسی که ناراحتي‌هاي خود را برای دیگران بیان و آشکار کند، به ذلّت خود راضی شده است. کسی که زبان خود را بر خود فرمانروا کند، شخصيت خود را زیر پا گذاشته است.

انسان باید عزّت نفس داشته باشد. خود را خوار نکند و شرایط خوار شدن خود را هم فراهم نکند. انسان باید اعتماد به نفس داشته باشد یعنی استعداد و توانایی‌های خود را باورداشته باشد، نه خود را دست کم بگیرد و نه تکبر داشته باشد. انسان باید بر استعدادهای واقعی خود تکیه کند. بنابراین نباید رفتاری نشان دهد که باعث خواری و ذلت او می‌شود.

اینجا این پرسش مطرح می‌شود که برای حفظ عزت نفس از چه چیزهایی باید دوری کرد؟ امام(ع) در این حکمت به این پرسش پاسخ داده‌اند و به عواملی که عزّت نفس آدمی را از بین می‌برد، اشاره می‌کنند.

۱- طمع: یکی از چیزهایی که مانع عزّت نفس انسان می‌شود، طمع است. طمع به معنای زیاده‌‌خواهی، میل و رغبت به دنیا و در مقابل زهد و بی‌میلی به دنیا است. امیرالمومنین می‌فرمایند: هر کس طمع را شعارِ عملیِ زندگی خود قرار داد، به نفس خود ضربه زده است.

چه کسی طمع را شعار خود قرارداده است و چه علائمی دارد؟ کسی که چیزی را شعار زندگی خود قرار داده، آن چیز در همه حرکات و سکنات او رسوخ می‌کند، او را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در همه زندگی او مشاهده خواهد شد. کسی که طمع در وجودش رسوخ کرده باشد، با رفتار و سخنان خود زیاده‌خواهی را نشان می‌دهد. درخواست کردن از دیگران و سیری‌ناپذیری از علائم دیگر چنین شخصی است.

۲- ذکر مشکلات: از دیگر مواردی که عزّت انسان را از بین می‌برد، این است که انسان مشکلات خود را برای دیگران بیان کند. این کار باعث می‌شود، افراد از نقطه ضعف‌های انسان مطلع شوند. کسی که درد، ناراحتی، فقر، گرفتاری و مشکلات کاری و خانوادگی خود را برای دیگران بازگو می‌کند و به اصطلاح سفرۀ دل خود را برای دیگران باز می‌کند، به کوچکی و حقارت خود نزد دیگران راضی شده است.

۳- عدم کنترل زبان: کسی که زبان خود را امیر و رئیس خود قرار داده است، زبانش به فرمان عقلش نیست. چنین کسی بر زبان خود کنترل ندارد. شخصی که توجهی ندارد در کجا سخن گوید و در کجا سکوت کند و توجه ندارد که چه سخنی را در کجا بگوید و چگونه سخن بگوید، عمل درستی انجام نمی‌دهد. کسی که بدون آن‌که از او سوال کنند اظهار نظر می‌کند در ذهن مردم، شخصیت قابل احترامی نخواهد داشت.

/انتهای متن