حکمتنامه ۱۳ – نشانی موفقیت
«إِذَا وَصَلَتْ إِلَيْكُمْ أَطْرَافُ النِّعَمِ فَلَا تُنَفِّرُوا أَقْصَاهَا بِقِلَّةِ الشُّكْر».
هنگامی که گوشه نعمتی به شما عطا میشود، انتهای نعمت را به واسطه کمی شکرگزاری از خود دور نکنید.
دو مفهوم کلیدی در این حکمت وجود دارد: یکی «نعمت» دیگری «شکر» . «نعمت» داراییهایی است که ما آن را به رایگان دریافت کرده و بدون اینکه برای به دست آوردن آن هیچ تلاشی کرده باشیم و نسبت به آن حقی داشته باشیم در اختیار ما قرار گرفته است. به برخی کمتر و به برخی بیشتر. به عدهای بدنی قویتر به عدهای بدنیضعیفتر. به عدهای هوشکمتر به عدهای هوش بیشتر. به عدهای استعداد بیشتر به عدهای استعداد کمتر. به عدهای پدر، مادر و معلمی فرهیختهتر به عدهای پدر، مادر و معلمی سادهتر. به عدهای خانواده و کشوری ثروتمندتر و با نفوذتر به عدهای خانواده و کشوری فقیرتر و کمنفوذتر و …
وظیفه اخلاقی انسان نسبت به هر آنچه که به او رایگان بخشیده شده است، «شکر» است و نسبت به هر آنچه که به او رایگان بخشیده نشده است، «صبر» است. «شکر»، خلق و خویی اخلاقی است که نماد بیرونی آن رفتار اخلاقی خاصی است. رفتار اخلاقی شاکرانه این است که از هر نعمتی که به رایگان و بدون استحقاق داده شده است به قدر ضرورت برای تأمین خوشی و خوبی خود استفاده کنیم و مازاد آن را به عنوان خلیفه خدا در زمین، در جهت تأمین خوشی و خوبی دیگران رایگان بخشی کنیم.
پیام اصلی و حکمت مطلب مولا علی، نه معنای نعمت و نه معنای شکر است بلکه بیان نسبت بین نعمت و شکر است. امیرالمومنین نعمتها را به دایرهای تشبیه کردهاند که محیطی دارد و مرکزی. گویی هر آنچه به انسان رایگان بخشیدهاند نه کل نعمت بلکه گوشهای از نعمت، مزه نعمت و آدرس موفقیت برای رسیدن به سفره اصلی نعمت است. سفره اصلی نعمت، دیگر رایگان نیست. بهای آن از خود گذشتگی و رایگان بخشی است. برای عبور از پوسته و مزه نعمت به هسته و سفره نعمت باید از کانال شکر و رایگان بخشی عبور کرد.
ندیدن نعمت، اهمیت ندادن به نعمت، فرار از نعمت و قدرناشناسی از نعمت علاوه بر اینکه همین مزه نعمت را نیز ضایع میکند از تداوم نعمتها جلوگیری میکند و انسان را از سفره، اصل و معدن نعمت نیز محروم میسازد. بنابراین هنگامی که نشانههای نعمت خدا به ما رسید نباید با کمی سپاس، مانع رسیدن ادامة نعمتها بلکه به جرم ناسپاسی دچار نقمت شویم. خدا، این رایگان بخش هستی، در قرآن کریم میفرماید: «لَئِن شَكَرْتُمْ لأَزِيدَنَّكُمْ وَ لَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ؛ اگر سپاسگزار باشید نعمت شما را افزون خواهم كرد و اگر ناسپاسى نماييد، بدون تردید عذاب من سخت خواهد بود». (ابراهیم،۷)
شکرِ نعمت، نعمتت افزون کند کفر، نعمت از کَفت بیرون کند
البته باید در نظر داشت که خداوند در جای دیگر میفرمایند: «وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمَوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ؛ بهیقین شما را به چيزى از قبيل ترس، گرسنگى، كاهش در اموال و جانها و محصولات مىآزماييم و شكيبايان را مژده ده». سوره بقره، آیه ۱۵۵. ما انسانها پیوسته در حال امتحان و آزمایشهای الهی هستیم. این که همیشه فکر میکنیم، از دست دادن نعمت به دلیل ناسپاسی از نعمتها است درست نیست. باید در همه لحظات زندگی خود شکرگذار خدا و نعمتهای او باشیم.
