حکمت نامه ۲۱ – آن روی سکه ترس و حیا

«قُرِنَتِ الْهَيْبَةُ بِالْخَيْبَةِ وَ الْحَيَاءُ بِالْحِرْمَانِ وَ الْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَيْرِ».
امیرالمومنین می‌فرماید: ترس با ناامیدی و حیا با محروميت قرین شده است و فرصت‌های نیک هم چون عبور ابرها، در ‌گذر هستند.

ترس و حیا دو حالت هیجانی است که معمولاً سبب خوددارى انسان از انجام کارهایی می‌شود. ترس همیشه از چیزی است مثل ترس از تنهایی، از عظمت، از ناامنی، از آینده، از تاریکی و از مرگ. حیا معمولاً از کسی است مثل حیا از یک دوست، استاد یا شخصیت محترم. تنوع در ترس و حیا، آن را متنوع کرده است. برخی از ترس‌ها‌ و حیاها، روا و برخی از آنها ناروا هستند. روا و ناروایی ترس و حیاها بسته به این است که انسان را به مقاصد مادی و کمالات معنوی برسانند یا انسان را از مقاصد مادی و کمالات معنوی و انسانی دور کنند بلکه شخص را از آنها دور سازند، بنابراین به میزان عقلانیت فرد بستگی دارد. ترس و حیای روا و به‌جا، ترس و حیای عاقلانه و ترس و حیای ناروا و نابه‌جا، ترس و حیای احمقانه است.

عاقل فرصت ‌شناس است، تا در هر موقعیت و مرحله و گستره از زندگی چه در محیط خانه، چه در محیط علم، چه در محیط اقتصاد و سیاست، فرصت‌ها را رصد کند و با دست دادن فرصت مغتنم، بدون ترس و حیا، از آن برای رسیدن به مقاصد خویش نهایت بهره‌برداری را بکند. او به خوبی می‌داند که کنترلی بر بیرون از خود ندارد و در شرایط بیرونی است که به محض محقق شدن باید از آن سود جست. جوانى، تندرستى، امنیت، آمادگى روانی و فکری برای دانستن و کسب توانایی برای تغییر دادن، همه فرصت‌هاى زودگذرى هستند که اگر آنها را غنیمت نشمریم و از آنها بهره کافى نگیریم دچار حسرت خواهیم شد. فرصت‌ها ترکیبى از اسباب و عوامل هستند که هر یک از این عوامل ممکن است به سرعت برق و باد از دست بروند و یا دیگران از آن بهره‌برداری کنند. عاقل زمان شناس، به محض فراهم شدن موقعیت، کاری را که موافق با مقاصد و اهداف خویش است را با شجاعت و به نیکوترین وجه ممکن انجام می‌دهد و به موفقیت هم می‌رسد. انسان جاهل، از مقاصد و کمالات انسانی و راه‌ها، روش‌ها، وسایل و زمانی که انسان را به مقاصد و کمالات ارزشمند می‌رساند آگاه نیست و درایت و مدیریت لازم را ندارد. برای جاهل فرصت ‌و موقعیت‌ها تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد. از موقعیت شناختی ندارد، اهل ریسک نیست و اگر هم فرصتی برای او پیش آید یا ترس بر او غالب مى‌شود و خود را به سرعت از صحنه عمل دور مى‌سازد یا حیا و خجالت مانع استفاده او از فرصت‌ها شده اقدامی صورت نمی‌دهد و از رسیدن به مقاصد ارزشمند خود باز می‌ماند.

پس باید قدر لحظه لحظه زندگی را دانست، مدیریت آن را خود به دست گرفت و از فرصت‌های نيک زندگی به خوبی استفاده کرد و از ورود به میدان عمل نهراسید و نگذاشت که ترس باعث نا‌امیدی و حیا مانع استفاده از موقعیت‌ها و محرومیت از تعالی ما شود.

✍️ محمد نصر اصفهانی