شرح نامه ۲
زمینه‌شناسی نامه ۲:
اين نامه يكى از نامه هاى امير المومنين (ع) به مردم كوفه است كه حضرت بعد از فتح بصره خطاب به آنان نوشتند. ظاهرا مردم كوفه كه در جنگ جمل حضور داشتند به شهر خود مراجعت كرده بودند و امام براي سر و سامان دادن اوضاع بصره كه شهري جنگ زده بود مدتي در اين شهر توقف داشتند. اين نامه، نامه اي تشكرآميز به مردم كوفه است كه حضرت در آن از خدمات آنان قدرداني كرده اند.
وَ جَزَاكُمُ اَللَّهُ مِنْ أَهْلِ مِصْرٍ عَنْ أَهْلِ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ أَحْسَنَ مَا يَجْزِي اَلْعَامِلِينَ بِطَاعَتِهِ وَ اَلشَّاكِرِينَ لِنِعْمَتِهِ فَقَدْ سَمِعْتُمْ وَ أَطَعْتُمْ وَ دُعِيتُمْ فَأَجَبْتُمْ
خداوند به شما كه مردمى شهرنشين هستيد، از ناحيه خاندان پيامبرتان بهترين پاداشى دهد كه به عاملان و مطيعان خود و سپاسگزاران نعمتهايش عطا مىكند، زيرا كه شنيديد و اطاعت كرديد، و دعوت را پاسخ مثبت داديد.
وَ جَزَاكُمُ اَللَّهُ مِنْ أَهْلِ مِصْرٍ عَنْ أَهْلِ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ، اي مردم، كوفه خداوند شما را از جانب اهل بيت پيغمبرتان پاداش دهد.
جزا به معنای مقابله است كه هم شامل پاداش و هم تنبیه می‌شود. چنانچه در قرآن كريم هم آمده است: وَجَزَاهُم بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا (سوره انسان، آيه۱۲) «به پاس آنكه صبر كردند، بهشت و پرنيان پاداششان داد.» وَ جَزَاء سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ (سوره شورى، آيه۴۰) «جزاى بدى، مانند آن، بدى است. پس هر كه درگذرد و نيكوكارى كند، پاداش او بر عهده خداست. به راستى او ستمگران را دوست نمىدارد.»
اهل بيت پيامبر(ص) در سوره احزاب، آيه۳۳ نزديكان پيامبر(ص) هستند. إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا. «خدا فقط مى خواهد آلودگى را از شما خاندان پيامبر بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند.»
أَحْسَنَ مَا يَجْزِي اَلْعَامِلِينَ بِطَاعَتِهِ وَ اَلشَّاكِرِينَ لِنِعْمَتِهِ، خداوند نيكوترين جزائي كه به إطاعت كنندگان و سپاسگزاران نعمتش مي‌دهد، به شما عطا كند.
فَقَدْ سَمِعْتُمْ وَ أَطَعْتُمْ وَ دُعِيتُمْ فَأَجَبْتُمْ، شما فرمان را شنيديد و اطاعت كرديد، و به ياري دين خدا دعوت شديد و اجابت كرديد.
امير المومنين(ع) در اين نامه و نامه قبل، از اهل كوفه تجليلي فوق العاده كرده است. اين در حالي است كه در بين مردم معروف است كه امام علي(ع) اهل كوفه را تنها مذمت كرده‌اند.
اين تصور به اين دليل پيدا شده است كه افراد توجه ندارند كه سخنان اهل بيت(ع) هم شان نزول دارد با توجه به شرايط و زمان و مكان متفاوت ناسخ و منسوخ، عام و خاص، مطلق و مقيد پيدامی‌كند.
زماني كه كوفيان بيشترين ياري و همراهي را با امام داشتند، امام از آنان تجليل می‌كرد ولي زماني كه در ياري كردن امام و اسلام كوتاهي می‌كردند، حضرت آنان را مذمت می‌فرمود. تجليل از كوفيان در دو موقعيت بسيار برجسته بود؛ يكي قبل از جنگ جمل يعني زماني كه مردم كوفه به لشكر امام پيوستند. در اين زمان اهالي شهر مكه، مدينه، بصره كه از شهرهاي مهم مسلمان نشين محسوب می‌شدند، از اجابت دعوت امام در همراهي براي جنگ جمل خودداري كردند، كوفيان تنها شهري بودند كه دعوت امام(ع) را اجابت كرده و در محلي به نام ذي قار به ايشان پيوستند. امام(ع) در ذي‌قار برای کوفیان سخنرانی كرد فرمود: يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ إِنَّكُمْ مِنْ أَكْرَمِ الْمُسْلِمِينَ وَ أَقْصَدِهِمْ تَقْوِيماً وَ أَعْدَلِهِمْ سُنَّةً وَ أَفْضَلِهِمْ سَهْماً فِي الْإِسْلَامِ وَ أَجْوَدِهِمْ فِي الْعَرَبِ مَرْكَباً وَ نِصَاباً أَنْتُمْ أَشَدُّ الْعَرَبِ وُدّاً لِلنَّبِيِّ (ص) وَ أَهْلِ بَيْتِه. (بحارالأنوار، ج۳۲، ص۱۱۵) «اي مردم كوفه شما گرامي‌ترين مسلمانان و پابرجاترين آنانيد. در روش عادل‌ترين هستيد و فضل شما در سهمي كه از اسلام داريد بيش از ديگران است. در سواركاري و نژاد بر ديگران برتري داريد. شدت علاقه شما به پيامبر(ص) و اهل بيت از ديگران افزون است.
مورد ديگر كه امام از اهل كوفه تجليل فرمودند همين نامه است كه ضمن توضيح آنچه در جنگ جمل اتفاق افتاد، حضرت تعبيرهاي فوق را در تشكر از اهل كوفه نوشتند و در انتها فرمودند: فنعم الإخوان و الأعوان على الحق أنتم و السلام عليكم و رحمة الله و بركاته. (الجمل، شيخ مفيد، ص۴۰۵) «پس شما چه خوب برادران و ياوراني در راه حق هستيد، سلام، رحمت و بركات خداوند بر شما باد.»
